Культура искусство образование на рубежа веков - А. И. Рахаев
«Xалимат ауругъанлы къарыусуз да, сыфатсыз
да болгъан эди, аны себепли элге къайтып келгенинде, аны киши да таныялмай
къалгъан эдиле. Элге къайтып келген саулукълу, жалан аякъ айланнган тиширыуда
Xалиматны кëпле таныяллыкъ тюйюл эдиле. Эски, кюнде оннган жыйрыкъ окъуна
букъдурмай эди аны саныны ариулугъун. Айшат, Xабла ызындан жетип келгенин
ангылап, ачыуланып артха айланады.
-
Не, Аллахны сагъынамы келесе, Айшат? - деди Xалимат,
ызындан жете.
-
Мен Аллахны буйругъу бла жюрюйме. Ол жер юсюнде кишиге
да терс сюд этдирлик тюйюлдю.
-
Аллах кесини сюдюн кёкде этеди, сен а тиширыу башынг
бла, бизни ауузда кесинги аны орунуна салыргьа сюесе. Мен энди билеме: жерде гитче Аллахчыкьла, Уллу Аллахдан кюйсюздюле. Биз былайда да мындан ары да Халимат бла Айшат тюбеген заманларында этген
ушакьларына кьарасакь, «тели» Хабланы акьылы терен да, кенг да болгьанын кёребиз.
Тюкге тиймеген Чиппо, фашистлеге кьуллукь
этерге хаппа- хазыр адам болады. Кьрымны атасыны аты, Алакез а душманлагьа
кьуллукь этгенлеге айып этгенча, алагьа юлгю бергенча, бир кишиге да бой
салмай, азатлыкьны, емюрлюк тарыхы болгьан миллетни белгисича бериледи бу
романда.
Урушха дери Алакезге бирден битеу миллет
«терс кьарагьанча», автор алай кёргюзтеди. Атны ехтемлигин хазна киши
жаратмайды. Ол Кьрымны атасындан сора юсюне кишини миндирмегенди, башха адамны
кьатына да кьоймайды. Атны бу илишаны кеплени чамландыргьан окьуна да эте эди.
«Бизни эркишилерибизни Халиматны эринден нелери аманды? Бу аман ат кесин не
суна болур?» - дегенча оюмла адамланы жюреклеринде керексиз зарлыкьны туудуруп
турадыла. Алай болгьанлыкьгьа, душман келген заманда ат кергюзтген ехтемликге
элни жамауаты бирден ехтемленеди. Алайда жыйылгьан жамауат Алакезню душманнга
бой салмагьанын кёргенде, биз аллай миллетбиз, ат а миллетни бетин кёргюзтеди,
деген оюм эслерине келип, аны бла атха ыразылыкьларын билдиргенлерин, автор
алай кёргюзтеди. Былайда ала Алакезню бош ат болмай, аны тукьуму жюз жылла бла
саналгьанын эслерине тюшюредиле. Халкьны тарыхы бла ол атны «тукьум» тарыхы
бирге келгени себепли, автор Алакезню халкьны сыфатын ачыкьлагьан белгича
кёргюзтеди.
91 
