Культура искусство образование на рубежа веков - А. И. Рахаев
Xалкъны кëчюрюп, арбазда хар юйге
кирип, болгъанны къармап айланнган солдатла, Xалиматны тутуп таматаларына
элтгенде, ол муну эл телиси болгъанын эсине тюшюргенден сора, бизден хата
кëрмесе да ëллюкдю, деп къояды. Xалимат, эртте Фаризат айтханнга
тюшюнюп (Бусагъатда тели болгъан игиди), солдатла мени да машинагъа жюклеп,
алып кетмезча, тели кебимде къалайым, телилеге киши да тиймейди деп, энди ^лю
бла, тели Xабла болайым деп, къояды. Орус солдат алып кетген жашы сау
болгъанына кесин ийнандыра, къайда эсе да эртте-кеч болсада артха къайтыр, дей,
аны ючюн а Кърымны арбазымдан кетмей сакъларгъа керекме дейди.
Xалиматны мураты толуп, жашына тюбейди,
алай башха тилни, динни да алгъан жашы, анасын таныялмайды. «Мен муну анасына
къайтарып, ким болгъанын, журтун танытып, тинин-динин айтсам да, ол насыплымы боллукъду?
Къырал муну миллетин ары-бери бошму чачханды? Къырал терслигин билмей эсе, мени
не терсли- гим барды? Къырал Кърымчаланы къаллай бирин малтап, ундан ууакъ этип
жыйгъанды. Сора мени терслигим а недеди? Мен болмасам ол ëлюп окъуна
къалыр эди. Мен а елюмню къолундан къутхарып есдюрдюм, юйретдим, Аллах айтса,
аягъы юсюне да салырма. Бу тиширыу манга сау бол дерге кереклисин нек ангыламайды?
- деп Xалиматха да ачыуланырыгъы келеди.
Кравцов (ичинден терслигими кемире болур
эди) уруп кетип къалалмай, жашына «Мында къаламыса? Бираз тур. Солугъан да
этерсе» - дегенине да сокъурана, жууап сакълайды. Кетерге 96 ашыгьып, дыгалас
этип тургьан жашчыкь: «Угьай, нек кьалыргьа керекме? Мен мында эрикген этгенме»
- дейди.
Хар затны да ангылагьан Халимат дуниядан
умутун юзюп, жашындан, ахшы умутларындан да бошагьанын ангылайды. Кьрымны кеси
угьай, «жаны тас» болгьанын билгенден сора, жашаудан да дуниядан да умутун
юзюп, Кьрым бла Кравцовну ашырып, дунияда этер иши кьалмагьан адамча,
кьабырлагьа барады. Былайда, жер юсюнде энтда бир ишим кьалгьанды - ол да:
«Алакёзню шаулугьун-саулугьун кёрмей, кетерге жарамаз, баш иеме не хапар айтып
барлыкьма» - дегенча, тёгерегине кьарап, узакьда атны, хауада учханча, чабып
баргьанын кёреди. Атны кьуйругьуна, бир жюн гулмак тагьылгьанча, бёрю тагьылып
бара эди. Бу жашауда была экиси да бир-бирлеринден айырылмазлыкь белгиледиле -
бири ёхтем халкьны, бирси уа - аны душманларыны белгисиди. Кьыйынлыкь сынар
ючюн кьалмагьан, элине, ажашмай, кьайтып келген Алакез а - жерине кьайтырыкь
халкьгьамы ушай болур?
94 
